Starożytni Grecy wierzyli w wielu bogów, co nazywamy politeizmem, których wyobrażali sobie na podobieństwo człowieka, co z kolei nazywamy antropomorfizmem. Od innych religii grecką odróżniał brak ksiąg świętych oraz kształtującej system wierzeń i czuwającej nad kultem warstwy kapłanów. Wyobrażenia na temat poszczególnych bogów zmieniały się w czasie. Zależały od obszaru, jego tradycji, a wreszcie od poetów, którzy na wierzenia Greków wywarli wpływ ogromny.

III wiek otwiera nowy etap w dziejach Rzymu. Ciągłe wojny i walki o władzę rujnowały gospodarkę prowadząc do zubożenia ludności. Mimo przejściowych sukcesów cesarstwu nie udało się powstrzymać ogólnego rozkładu, który przypieczętowały najazdy Germanów, doprowadzając w V wieku do upadku państwa. Zagrożenia zewnętrzne, przed którymi stanął Rzym na początku III wieku miały dwojaki charakter. Na Wschodzie ich źródłem była polityka państwa perskiego. Odwołując się do tradycji Achemenidów stworzyło ono poważne zagrożenie dla wschodnich prowincji Cesarstwa Rzymskiego. Armia perska ze swą świetną pancerną jazdą okazała się trudnym dla Rzymian przeciwnikiem.

Ostatnie dziesięciolecia republiki upłynęły pod znakiem walk o władzę. Podzielona politycznie arystokracja rzymska nie potrafiła okiełznać ambicji wywodzących się z jej grona wybitnych jednostek, poruszyć społeczności obywatelskiej do obrony zagrożonego ustroju, przeprowadzić reform dających szanse na przebudowę republikańskiej formy rządu. W senacie ścierali się ze sobą zwolennicy poszczególnych polityków, a racja państwa stawała się najczęściej pustym, propagandowym sloganem. Urzędy znaczyły tyle, ile warte były wpływy piastujących je osób oraz ich sojuszników. Wśród polityków tej doby do szczególnego znaczenia doszedł Pompejusz uchodzący za zwolennika Senatu, wsławiony sukcesami na Wschodzie.

Z wielu powodów republika rzymska to państwo szczególne. Z pewnością ona właśnie, a nie demokracja ateńska wywarła na nasze czasy wpływ najbardziej głęboki.

Szczególnie miejsce w dorobku starożytnej Grecji zajmują rozważania filozoficzne. Jak wcześniej wspomniano stanowiące osnowę greckich wierzeń, mity udzielały odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące bogów i ludzi. Wyjaśniały pochodzenie i naturę bogów, opowiadały o czynach herosów, początkach miast, różnych obyczajów i instytucji.

Na przełomie drugiego i pierwszego tysiąclecia przed naszą erą związki z kulturą mykeńską uległy zerwaniu. Kilka następnych, tzw. Ciemnych Wieków, upłynęło pod znakiem wyraźnego zubożenia cywilizacji. Zasadnicze przemiany rozpoczęły się w VIII w przed naszą erą. Składał się na nie zespół zjawisk, które doprowadziły do narodzin klasycznej Grecji. Komunikacja społeczna uzyskała nowy środek przekazu w postaci pisma alfabetycznego. Na VIII-VI wiek przed naszą erą przypadają też początki literatury, filozofii, monumentalnej architektury. Świat grecki gwałtownie rozszerzył w tym okresie swoje granice, obejmując w wyniku akcji osadniczej zwanej Wielką Kolonizacją, wiele nowych obszarów w basenie Morza Śródziemnego i Morza Czarnego.

Zajęcie obszarów pozaitalskich postawiło przed Rzymem wiele problemów natury organizacyjnej i politycznej. Nowo zdobyte terytoria nazywano prowincjami. Status poszczególnych miast i ludów wchodzących w skład prowincji określali zwycięzcy. Część z nich uczyniono sprzymierzeńcami Rzymu zobowiązanymi do dostarczania floty i wojska zwalniając je od świadczeń finansowych oraz gwarantując autonomię. Większość stanowili wszakże „poddani ludu rzymskiego”, wolni na ogół od obowiązku służby wojskowej, a zmuszeni do płacenia daniny. Część ludów podbitych miała stały wymiar daniny, inne zmienny. W pierwszym przypadku wpłacano podatki bezpośrednio do kasy urzędnika rzymskiego, w drugim ich pobór państwo wydzierżawiało osobom prywatnym tzw. publikanom, którzy wpłaciwszy w Rzymie ustaloną sumę ściągali ją następnie z naddatkiem w prowincjach.

W wyniku podbojów Rzymianie zetknęli się z ludami znajdującymi się na różnym stopniu rozwoju. Dla jednych sami stali się wzorem. Od innych przejęli wiele elementów kultury i obyczaje. Najwcześniej i najgłębiej ulegli Rzymianie urokowi kultury greckiej. Wedle słów Horacego: „Graecia capta ferum victorem cepit” , czyli „podbita Grecja zwyciężyła swego dzikiego zwycięzcę”. Od Greków naród żołnierzy i zdobywców nauczył się cenić poetów i filozofów, przejął liczne składniki greckiej kultury i religii.

Początki Rzymu otacza tajemnica, którą raczej zaciemniają, aniżeli rozświetlają opowiadane przez starożytnych często sprzeczne ze sobą legendy. Względna zgoda panowała tylko, co do jednego, że twórcy Rzymu wywodzili się od Eneasza który uciekając ze zdobytej przez Achajów Troi u kresu swej wędrówki osiadł w Lacjum. Szczegółowe wersje wyglądały już jednak różnie. Wedle jednej z nich Rzym założył Remus, jeden z czterech synów Eneasza, wedle innej uczynił to sam Eneasz, który przybył do Italii wraz z Odyseuszem, a założone przez siebie miasto nazwał od imienia jednej z Trojanek, Romy.

Dzieje Ziemi liczymy w miliardach i milionach lat. Dzieje człowieka w setkach tysięcy. Dzieje cywilizacji trwają zaledwie kilka tysięcy lat. Narodziny cywilizacji, które zapoczątkowało przejście do osiadłego trybu życia, jakie dokonało się w ramach tak zwanej „rewolucji neolitycznej” początkowo na Bliskim Wschodzie, na obszarze tak zwanego Żyznego Półksiężyca, rozciągającego się od Morza Śródziemnego po Mezopotamię, a z czasem rozprzestrzeniło się na inne obszary. „Rewolucja neolityczna” oznaczała udomowienie zwierząt i opanowanie techniki uprawy roślin. W jej wyniku człowiek z myśliwego stał się rolnikiem i hodowcą. Przeszedł do osiadłego trybu życia. Najpierw tworzył niewielkie osady, które z czasem stały się coraz większe. W pewnym momencie rodzi się cywilizacja.