Powieść ukazuje nam postać przeora Paulinów - Augustyna Kordeckiego, bohaterskiego obrońcy klasztoru na Jasnej Górze w Częstochowie przed najazdem szwedzkim.

Środowisko szlachecko-mieszczańskie w Warszawie lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia. Bohaterem powieści jest Jan Albrecht Pampowski, podstarzały już kawaler, urzędnik, który, mimo dobiegającej już sześćdziesiątki, marzy o dobrym ożenku. Książkę charakteryzuje pełna humoru i dowcipu narracja. Wątek miłosny.

Syn Henryka Bruhla, jako dwunastoletni chłopiec, zostaje mianowany przez króla Augusta III Sasa na stanowisko starosty warszawskiego.

W powieści rozgrywają się jednocześnie dwie tragicznie zakończone historie miłosne. Młody szlachcic wielkopolski włoskiego pochodzenia postanawia udać się w pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Zabiera ze sobą służącego. Na statku obaj młodzieńcy zakochują się w pięknych Włoszkach. Szlachcic wkrótce bierze ślub ze swą ukochaną, lecz niebawem umiera. Służący natomiast zostaje wmanewrowany przez okrutną dziewczynę w zabójstwo. Musi uchodzić z kraju i porzucić ukochaną.

Tytułowym bohaterem książki jest Światosław (Stanisław) Naumow. Jego ojcem był rosyjski urzędnik z Królestwa Polskiego, a matką polska hrabianka. Gdy poznajemy bohatera, jest on całkowicie zrusyfikowany. Wcześnie osierocony, odebrał naukę i wychowanie w licznych rosyjskich szkołach i zakładach wychowawczych, a także w korpusie kadetów. Prawie zupełnie nie pamięta o pochodzeniu własnej matki. Wychowany w bezwzględnym i ślepym posłuszeństwie wobec cara oraz moskiewskiej administracji, gardzi Polakami, których uważa za prymitywnych i szalonych rewolucjonistów. Gardzi zarazem wszelkimi polskimi wartościami narodowymi i patriotycznymi. Jako oficer armii carskiej odrzuca wszelką postępową myśl, nawet wśród własnych kolegów. Poznaje Natalię Aleksiejewnę i zakochuje się w niej. Jest ona córką generała, jego dowódcy. Ta przewrotna, zepsuta kobieta także nienawidzi Polaków, których uważa za szkodliwych szaleńców i pragnie bezwzględnej rozprawy z polskim ruchem patriotyczno-narodowym. Tymczasem nadchodzi rok 1861. Naumow ze swoim pułkiem przenosi się do Warszawy. Przybywa tam również Natalia z ojcem. Światosław-Stanisław poznaje swoich krewnych ze strony matki. Pomiędzy nim a cioteczną siostrą Magdaleną zaczyna rodzić się uczucie. Jego krewni oraz niektórzy koledzy oficerowie są zaangażowani w działalność rewolucyjną. Bohatera coraz bardziej zniechęca postawa Natalii i jej zapiekła nienawiść do Polaków. Dzięki przebywaniu z rodziną w duszy Stanisława powoli budzi się świadomość narodowa. Pogłębia ją częste towarzystwo Magdy oraz rozmowy z kuzynem Jakubem. Dzień 8 kwietnia 1861 roku będzie dla bohatera przełomowy. Wówczas bowiem wojsko rosyjskie dokona masakry uczestników patriotycznej demonstracji w Warszawie. Jednostka Naumowa zostanie wysłana do tłumienia tego ruchu. Stanisław, widząc rzeź niewinnych ludzi, całkowicie zmieni poglądy. Od tej pory będzie już polskim patriotą walczącym z Moskalami o wolność ojczyzny...